የወላይታ ዞን በደቡብ የሀገሪቱ ክፍል የሚገኝ እና ከተለያዩ ዞኖች እና ክልሎች ጋር በድንበር የሚገናኝ ነው። በደቡብ በኩል ከጋሞ ዞን ጋር ሲዋሰን የኦሞ ወንዝ ከዳውሮ በምዕራብ ይለየዋል። በሰሜን ምዕራብ ከከምባታ ዞን እና ጠምባሮ ልዩ ወረዳ ጋር ​​ሲያያዝ በሰሜን በኩል ከሀዲያ ጋር ይገናኛል። የኦሮሚያ ክልል በሰሜን ምስራቅ፣ በብላቴ ወንዝ ሲለያይ፣ በምስራቅ በኩል ደግሞ የሲዳማ ክልል ነው። በመጨረሻም በደቡብ ምስራቅ በኩል ወላይታ ከኦሮሚያ ክልል በአባያ ሀይቅ ተለያይቷል። የወላይታ አስተዳደር ማዕከል ሶዶ ሲሆን የመንግስት ተግባራት እና የውሳኔ አሰጣጥ ሂደቶች ማዕከል ሆኖ ያገለግላል። ከሶዶ በተጨማሪ በክልሉ ውስጥ በርካታ ጉልህ ከተሞች አሉ። እነዚህም አረካ፣ ቦዲቲ፣ ጠበላ፣ ባሌ ሀዋሳ፣ ገሱባ፣ ጉኑኖ፣ በዴሳ እና ዲምቱ ናቸው። እነዚህ ከተሞች እያንዳንዳቸው ለክልላዊ ልማት የበኩላቸውን አስተዋጽኦ የሚያደርጉ እና በወላይታ ማህበራዊና ኢኮኖሚያዊ ገጽታ ላይ ሚና አላቸው።

የወላይታ እስትራቴጂካዊ አቀማመጥ እንዲሁም የተለያዩ መልክዓ ምድራዊ አቀማመጦቿ ፥ በኢትዮጵያ ውስጥ ትልቅ ቦታ ያደርጓታል። በተለያዩ መልክዓ ምድሮች እና የተፈጥሮ ሃብቶች መበልጸጓ ለተለያዩ ኢኮኖሚያዊ እንቅስቃሴዎች ፥ ግብርና፣ ንግድ እና ቱሪዝም ዕድሎችን ይሰጣል። ክልሉ ለም አፈር ያለው ሲሆን እንደ ቡና፣ በቆሎ፣ ጤፍ እና ማሽላ ያሉ ሰብሎችን ያመርታል። በተጨማሪም ወላይታ ለዋና ዋና ወንዞችና ሀይቆች ቅርበት ያለው ስለሆነ ፥ ለመስኖ እና ለአሳ ማጥመድ ኢንዱስትሪዎች ወሳኝ የሆኑ የውሃ ሀብቶች ተደራሽ ያደርገዋል። በባህል ወላይታ ብዙ ቅርስ እና ልዩ ወጎች ባለቤት ነው። የወላይታ ቋንቋ ከሌሎች እንደ አማርኛ እና ኦሮምኛ ካሉ ቋንቋዎች ጋር በክልሉ በስፋት ይነገራል። የወላይታ ህዝብ በጥበብ ተሰጥኦው በተለይም በሙዚቃ፣ በዳንስ እና በዕደ ጥበብ ይታወቃል። ባህላዊ በዓላት የባህላዊ ማንነታቸው ዋና አካል ናቸው እና በጋለ ስሜት እና በደስታ ይከበራሉ። በአጠቃላይ ወላይታ በመልክዓ ምድራዊ ውበቷ፣ በባህላዊ ሀብቷ እና በኢኮኖሚ አቅሟ የምትታወቅ በኢትዮጵያ ውስጥ ንቁ እና የተለየ ዞን ነው። እንደ አስተዳደራዊ ዞን ለሀገሪቱ አስተዳደርና ልማት ወሳኝ ሚና ይጫወታል። ወላይታ በዓይነቱ ልዩ በሆነው የተፈጥሮ ሀብቱ እና የባህል ቅርስነቱ የበለጸገውን የኢትዮጵያን ታሪክ እና የዛሬውን ተለዋዋጭ እንቅስቃሴ ፍንጭ ይሰጣል።

ወላይታ ሰፊ የመንገድ አውታር ያላት በአጠቃላይ 358 ኪሎ ሜትር (222 ማይል) ሁለንተናዊ የአየር ሁኔታ መንገዶች እና 425 ኪሎ ሜትር (264 ማይል) ደረቅ የአየር ሁኔታ መንገዶች አሉት። ይህ ማለት በ1000 ካሬ ኪሎ ሜትር ውስጥ በአማካይ 187 ኪሎ ሜትር የመንገድ ጥግግት ማለት ነው። የክልሉ ከፍተኛው ጫፍ የዳሞታ ተራራ ሲሆን ከባህር ጠለል በላይ በ2738 ሜትር ከፍታ ላይ ይገኛል።

ከ1894 ዓ.ም በፊት የወላይታን ህዝብ ከሃምሳ በላይ ነገስታት በአራት ስርወ መንግስት እንዳስተዳደሩት ይታወቃል። እነዚህ ነገሥታት የካዎ የሚል ማዕረግ ይሰጣቸው ነበር። የወላይታ ማህበረሰብ ከ13ኛው መቶ ክፍለ ዘመን አንስቶ እስከ መጀመሪያው ሚሊንየም ድረስ በገዙት ልዩ፣ ተከታታይ እና ኃያላን መንግስታት ታላቅ ኩራት ይሰማቸዋል። ነገር ግን የመጨረሻው ንጉስ ካዎ ጦና ጋጋ በአፄ ምኒልክ የግዛት ዘመቻዎች ላይ በጀግንነት በመዋጋት እና በመቋቋም ጦርነት ሲመራ ቆየ ፥ ከዚ ግዜ በኋላ የወላይታ ታሪክ ተለወጠ። በጦና ጋጋ እና በህዝባቸው የተካሄደው ጦርነት የወላይታ መንግስት እና ሌሎች አጎራባች ብሄረሰቦችና ነገዶች ወደ ኢትዮጵያ ኢምፓየር ቀላቀለ ፥ ይህ ሂደት በሚኒሊክ ዘመነ መንግስት አንዱና ዋነኛው ደም አፋሳሽ ጦርነቶች የነበሩበት ጊዜ ነው። ዘመናዊ መሳሪያ በታጠቁ የምኒልክ ጄኔራሎች ላይ ሳይቀር የወላይታ ወታደራዊ ተቃውሞ ከባድ እንደነበር አይዘነጋም። ይህም የወታደራዊ ድርጅታቸውን ጥንካሬ ብቻ ሳይሆን የወላይታ ህዝብ ፅናት እና ቁርጠኝነት አሳይቷል።

በመጨረሻ ግን የወላይታ ተቃዋሚዎች ተደምስሰው በ1894 ዓ.ም በኢትዮጵያ ተቆጣጠሩ።ይህን ወሳኝ ጦርነት ራሳቸው ዳግማዊ አጼ ምኒልክ በመምራት የወላይታ ነፃነት ፍጻሜ ሆነ። የወላይታ ህዝብ ለዘመናት ሲጨቆን የነበረ ቢሆንም የተለየ ብሄራዊ ማንነቱን ማስጠበቅ ችሏል። ልዩ ቋንቋ፣ የበለፀገ ባህል፣ ደማቅ ወጎች እና ልዩ የሚያደርጋቸው ስር የሰደደ ታሪክ አላቸው።

ከ1894 ዓ.ም ጀምሮ የወላይታ ህዝብ በችግርን ተቋቁሞ ቅርሱንና ባህሉን ጠብቆ ቆይቷል። ዛሬ የወላይታ ህዝብ የኢትዮጵያ ልዩ ልዩ የባህል ገጽታ ዋና አካል ሆኖ ቀጥሏል፣ ለወግ እና ለታሪክ ድርሰቱ አስተዋጽኦ አድርጓል።

ከ1991 እስከ 1994 ባለው የሽግግር መንግስት ዘመን የወላይታ ህዝብ የራሱ የሆነ ክልል 9 ተብሎ የሚጠራ ክልል ነበረው።ነገር ግን ፌዴሬሽኑ በ1995 ሲመሰረት የወላይታ ክልል ወደ ትልቁ የደቡብ ብሄር ብሄረሰቦችና ህዝቦች ተዋህዷል። (ደቡብ ክልል)

በ1997 ገዥው ፓርቲ ደኢህዴን አጎራባች ብሄረሰቦችን ከወላይታ ህዝብ ጋር በማዋሀድ አዲስ የአስተዳደር ክፍል ለመፍጠር ሞክሯል። ይህ እርምጃ የወላይታ ህዝብ ለዘመናት የኖረውን ባህሉንና ማንነቱን ይሸረሽራል በሚል ስጋት ከፍተኛ ተቃውሞ ገጥሞት ነበር።

እስከ 2000 ዓ.ም ወላይታ የሰሜን ኦሞ ዞን አካል ተደርጎ ይወሰድ ነበር። እ.ኤ.አ. በ 1994 በተካሄደው ሀገር አቀፍ ቆጠራ መሠረት ነዋሪዎቿ በዚያ ልዩ ዞን ውስጥ ተካተዋል ። ነገር ግን በሰሜን ኦሞ ክልል በተለያዩ ብሄረሰቦች መካከል ውጥረት በመንገሱ። ገዢው ፓርቲ በትናንሽ ብሄረሰቦች መካከል ያለው ትብብርና አንድነት የመንግስትን ሃብት ለማመቻቸት አስፈላጊ መሆኑን ለማጉላት ጥረት ቢያደርግም ይህ ግጭት በመጨረሻ በ2000 ዓ.ም የዞኑ ክፍፍል እንዲፈጠር አድርጓል።በዚህም ምክንያት ወላይታ ራሱን የቻለ አካል ሆኖ መመስረቱ ብቻ ሳይሆን፣ በዞኑ ክፍፍል እንዲፈጠር አድርጓል። ሆኖም ወላይታን ተከትሎ ግን የጋሞ ጎፋና የዳውሮ ዞን እንዲሁም ሁለት ልዩ ወረዳዎች ተፈጥረዋል።

ከቅርብ አመታት ወዲህ የወላይታ ህዝብ የራሳቸው ክልል እንዲኖራቸው ህገ መንግስታዊ መብታቸው እንዲከበር የድጋፍ ሀሳቦች እየተደረጉ ነበር።

ነሐሴ 1 ቀን 2010 የወላይታ ዞን ምክር ቤት የቀድሞ አቋሙን በመቀልበስ ከሌሎች ዞኖችና ልዩ ወረዳዎችጋ የተዋሃደ ክልል ለመመስረት ተስማምቷል። በመሆኑም በየካቲት ወር በወላይታና በሌሎች አምስት ዞኖች እንዲሁም በደቡብ ክልል በሚገኙ አምስት ልዩ ወረዳዎች ህዝበ ውሳኔ ተካሂዷል። የጌዴኦ እና የኮንሶ ዞኖች ከዲራሼ፣ አማሮ፣ ቡርጂ፣ ባስኬቶ እና አሌ ልዩ ወረዳዎች ጋር ራሱን የቻለ ክልል ይመሰርታሉ ወይም በአዲሱ ደቡብ ክልል ውስጥ ይቆያሉ።

እ.ኤ.አ. የካቲት 20 ቀን የኢትዮጵያ ብሔራዊ ምርጫ ቦርድ የህዝበ ውሳኔ ውጤቱን ይፋ አደረገ። ሆኖም የወላይታ ዞን ይፋዊ ውጤት በወቅቱ አልተገለጸም። እንደ ቦርዱ ገለጻ ይህ የሆነው በድምፅ አሰጣጥ ሂደቱ በፊትም ሆነ በሂደት በተፈጠሩ የተለያዩ ብልሽቶች ነው። እነዚህ ህገወጥ ድርጊቶች የወላይታ ህዝብ የራሱን ክልላዊ መንግስት ለመመስረት ካለው ከፍተኛ ፍላጎት የመነጨ ነው። በመሆኑም የወላይታ ዞን ህዝበ ውሳኔ በድጋሚ ሰኔ 19 ቀን 2023 ተካሂዷል።ይህ ሁለተኛው ህዝበ ውሳኔ በኢትዮጵያ ካሉት ሁሉ የሚለየው የመራጮች ምዝገባን እና ድምጽን በአንድ ቀን በማጣመር የተካሄደ ነበር። ከስምንት ቀናት ቆይታ በኋላ ይፋ የሆነው ውጤት የወላይታ ዞን የደቡብ ኢትዮጵያ ክልል አካል እንደሚሆን አረጋግጧል።

o ወላይታ በደቡብ ክልል ከሚገኙ 16 የዞን አስተዳደሮች አንዱ ነው። ከአዲስ አበባ በስተ ደቡብ 300 ኪሜ ዪገግናል።
o በሰሜን ምዕራብ ከክምባታና ከተምባሮጋ፣ በምስራቅ ከአርሲ ኦሮሞ ጋር (ብላቴ ወንዝ ይለያል)፣ በደቡብ ከአባያ ሀይቅ እና ከቁቻ፣ በምዕራብ ከኦሞ ወንዝ ጋር ይዋሰናል።

o የኦሞ ወንዝ 1870 ሜጋ ዋት የማመንጨት አቅም ያለው የግልገል ጊቤ ሶስት የኤሌክትሪክ ሃይል ማመንጫ ግድብን ያስተናግዳል።
o ከባህር ጠለል በላይ ከ1,500 እና 1,800 ሜትሮች (5,900 ጫማ) ከፍታ ላይ ክልሉ በመገኘቱ፥ በአከባቢው ባሉ ተክሎች እና የአየር ንብረት ላይ ተጽዕኖ ያሳድራል።
o በክልሉ ውስጥ 2,000 ሜትር (6,600 ጫማ) ከፍታ ያላቸው አምስት ተራሮች ያሉ ሲሆን በመሃል የሚገኘው የዳሞታ ተራራ 3,000 ሜትር ይደርሷል።
o በወላይታ ሁለት የተለያዩ መልክዓ ምድራዊ አቀማመጦች አሉ፡ ገዚያ በመባል የሚታወቁት ደጋማ ቦታዎች እና ጋራ በመባል የሚታወቁት ቆላማ አካባቢዎች።

o በደጋማ አካባቢዎች፣ ጅረቶችና ትናንሽ ወንዞች ይገኛሉ፣ የአባያ ሐይቅ ዙሪያው ደግሞ የፈላ እና የእንፋሎት ውሃ በሚለቁ በርካታ የሙቀት ምንጮች የተከበበ ነው።
o የወላይታ አፈር ቀይ ቀለም ያለው በዝናብ ጊዜ ቡናማና ጥቁር ሆኖ ብስባሽ እና የአሸዋ ልስላሴ ያለው ነው። በሚደርቅበት ጊዜ, ከጡብ ​​ጋር ተመሳሳይነት ያለው ሲሆን በከፍተኛ ሁኔታ እየጠነከረ ይሄዳል.
o የአፈርሩ ንብርብር ከፍተኛ ጥልቀት ያለው ሲሆን ፥ በአማካይ ወደ 30 ሜትር አካባቢ ይሆናል።, ከዝናብ በኋላ በተሳካ ሁኔታ ለማረስ እና ለመቆፈር ያስችላል።
o የአፈሩ ለምነት የማያቋርጥ ዝናብ በሚኖርበት ጊዜ በአመት ሁለት ምርት ለመሰብሰብ ያስችላል።

o ወላይታ ከመጋቢት እስከ ጥቅምት ባለው ጊዜ በሁለት ሞዳል የዝናብ ሁኔታ አለ።
o የመጀመሪያው የዝናብ ወቅት ከመጋቢት እስከ ግንቦት የሚደርስ ሲሆን ሁለተኛው ወቅት ደግሞ ከሐምሌ እስከ ጥቅምት የሚቆይ ሲሆን በሐምሌ እና ነሐሴ ከፍተኛው የዝናብ ወቅት ነው።
o ባለፉት 43 ዓመታት ወላይታ በአማካይ 1,014 ሚሜ (39.9 ኢንች) አመታዊ የዝናብ መጠን አግኝቷል።
o በአማካይ፣ መላው ክልሉ በአመት 1,350 ሚሊ ሜትር (53 ኢንች) ዝናብ ያገኛል።

o የአመቱ አማካይ የሙቀት መጠን 19.9 ° ሴ ሲሆን ወርሃዊ የሙቀት መጠኑ በሐምሌ ወር ከ 17.7 ° ሴ እስከ የካቲት እና መጋቢት 22.1 ° ሴ ይደርሳል።
o በክልሉ ያለው የሙቀት መጠን ቋሚ ነው, አመቱን ሙሉ በቀን ከ 24 እስከ 30 ° ሴ እና በሌሊት ከ 16 እስከ 20 ° ሴ ይደርሳል።

o አመቱ በሁለት የተለያዩ ወቅቶች የተከፈለ ነው፡- ከሰኔ እስከ ጥቅምት የሚዘልቀው የረጠበ ወቅት (ባልጉዋ) እና ደረቃማ ወቅት (ቦኒያ) ከጥቅምት እስከ ሰኔ ያለው ነው።
o በየካቲት ወር፣ የደረቅ ወቅትን የሚያቋርጥ "ትንሽ ዝናብ" (badhdheesaa) በመባል የሚታወቅ አለ።
o በደረቁ ወቅት ኃይለኛ የምስራቃዊ ንፋስ አለ።
o እርጥብ ወቅቶች ከባድ ዝናብ እና ኃይለኛ አውሎ ነፋሶች ያጋጥሟቸዋል ይህም እስከ ወቅቱ መጨረሻ ድረስ ለአንድ ሙሉ ምሽት ሊቆይ ይችላል.
o ደረቁ እና እርጥብ ወቅቶች ሰብሎችን ሊጎዱ እና ዛፎችን ሊነቅሉ በሚችሉ አውሎ ነፋሶች የተጋለጡ ናቸው።
o በየቀኑ ማለዳ ማለት ይቻላል በዝናባማ ወቅት ጭጋግ ሸለቆዎችን ይሸፍናል, ፀሐይ በምትወጣበት ጊዜ ይበተናል።

በ2021 የኢትዮጵያ ማዕከላዊ ስታቲስቲክስ ኤጀንሲ (CSA) ባደረገው የህዝብ ትንበያ መሰረት የወላይታ ዞን በድምሩ 6,142,063 ግለሰቦች ሲኖሩት 4,208.64 ስኩዌር ኪሎ ሜትር (1,624.96 ካሬ ሜትር) በሆነ ቦታ ላይ ይኖራሉ። ከጠቅላላው ሕዝብ ውስጥ፡-
o ሴቶች 3,115,050 ናቸው።
o ወንዶች 3,027,013 ይይዛሉ
o በወላይታ ያለው የህዝብ ጥግግት በግምት 520.8 ግለሰቦች በካሬ ኪሎ ሜትር ነው።

በ(CSA) በ2007 በተደረገው የህዝብ ቆጠራ መሰረት የዚህ ዞን አጠቃላይ ህዝብ 1,501,112 ሆኖ ተመዝግቧል። ከነሱ መካክል:
o 366,567 ወይም 11.49% በከተማ ይኖሩ ነበር።
o 1,196 ወይም 0.08% በገጠር የሚኖሩ።
o በ ዞኑ በአጠቃላይ 310,454 አባወራዎች ያሉት ሲሆን በአማካይ 4.84 ሰዎች በአንድ ቤተሰብ እና 297,981 መኖሪያ ቤቶች ነበሩ።

በዞኑ 96.31% የሚሆነውን ህዝብ የሚይዘው የወላይታ ብሄረሰብ ሲሆን ቀሪው 3.69% የተቀሩት ብሄር ብሄረሰቦች ናቸው። ከቋንቋ አንፃር፡-
o 96.82% ነዋሪዎች ወላይተኛን የመጀመሪያ ቋንቋቸው አድርገው ይናገራሉ።
o የተቀሩት 3.18% ሌሎች የመጀመሪያ ቋንቋዎችን ይናገራሉ።

ሃይማኖታዊ ትስስርን በተመለከተ፡-
o 51.34% ፕሮቴስታንት ተብለው ተለይተዋል።
o 43.04% የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ክርስትናን ይከተላሉ።
o 5.35% ካቶሊካዊነትን ተቀብለዋል።
o ለሎች የተቀረውን % ይይዛሉ።

ወላይታ ዞን በኢትዮጵያ ውስጥ የሚገኝ የአስተዳደር ክፍል ሲሆን አስራ ስድስት ወረዳዎችን እና ሰባት የከተማ አስተዳደሮችን ያቀፈ ነው። ዞኑ የተለያዩ ከተሞችን ያቀፈ ሲሆን እያንዳንዳቸው ለተለያዩ ዓላማዎች ያገለግላሉ። ሶዶ ከተማ የአስተዳደርና የንግድ ማዕከል ስትሆን ወደ ሰባት ስትራቴጅያዊ የመግቢያ መንገድ አሏት።

በወላይታ ዞን የሚገኙ የከተማ ማዕከላት የሚከተሉት ናቸው።

አጩራ፣ አሬካ፣ ባዳ፣ ባሌ ሀዋሳ፣ በዴሳ፣ በከሎ ሰኞ፣ ቢጤና፣ ቡጌ፣ ቦዲቲ፣ ቦምቤ፣ ዳልቦ፣ ዲምቱ፣ ኢዶ፣ ፋራቾ፣ ጋጨኖ፣ ጋልቻ፣ ጋራ ጎዶ፣ ገሱባ፣ ጊራራ፣ ጎቾ፣ ጉኑኖ፣ ሃላሌ፣ ሃናዜ፣ ሄምበቾ ሊራ፣ ከርቸቸ፣ ላዲሳ፣ ላሾ፣ ኦይዱ ቻማ፣ ሻንቶ፣ ተበላ፣ ዋሙራ፣ ወላይታ ሶዶ እና ዛሮ።

እነዚህ የከተማ ማዕከላት በወላይታ ዞን ውስጥ የአስተዳደር፣ የንግድ እና የመኖሪያ አገልግሎትን ጨምሮ የተለያዩ ተግባራትን ያከናውናሉ።

በክልሉ ከ90% በላይ ለሚሆነው የገጠር ህዝብ ቀዳሚ የኑሮ ምንጭ ግብርና ነው። የእንስሳት እርባታ ከሰብል ምርት ጋር ተደጋጋፊ ሚና የሚጫወት ሲሆን የከብቶች ብዛት በግምት 685,886 የቀንድ ከብቶች፣ 87,525 በጎች፣ 90,215 ፍየሎች፣ 1951 ፈረሶች፣ 669,822 የዶሮ እርባታ እና 38,564 የንብ ቀፎዎች አሉ።

በአካባቢው ያሉ አርሶ አደሮች በከብት እርባታ ፥ በኦርጋኒክ ስጋ እና ቅቤ የታወቁ ናቸው። እንዲሁም እህል፣ ስር እና ቱር ሰብሎች ያመርታሉ። የቤት ተረፈ ምርቶች እና ሳር የመሳሰሉ መኖ በመጠቀም በሬ የማድለብ የረጅም ጊዜ ባህል አላቸው።

የሶዶ ወተት በወተት ምርት ውስጥ ጠንካራ እድገት ያለው አካባቢ ነው። በወላይታና አካባቢው ለሚገኙ አነስተኛ አርሶ አደሮች ከፍተኛ ጥቅም ከሚሰጡ ዋና ዋና ሰብሎች መካከል በቆሎ፣ ባቄላ፣ ታሮ፣ ስኳር ድንች፣ እንሰት፣ ሙዝ፣ አቮካዶ፣ ማንጎ እና ቡና ይጠቀሳሉ። ካሳቫ ከቅርብ ጊዜ ወዲህ ተወዳጅነት እያገኘ መጥቷል።

በክልላችን የእህል፣ የስር ሰብል፣ የእንሰት እና የቡና ምርትን የሚያካትቱ ቅይጥ የግብርና ተግባራት የተለመዱ ናቸው። ድርቅን የሚቋቋም ሰብል ኢንሴት በውስጥ ወሳኝ ሚና ይጫወታል በወላይታ የምግብ ኢኮኖሚ፣ እንደ ዋና ምግብ ሆኖ ያገለግላል። ውሱን መሬት ባለባቸው እና አነስተኛ የእህል ምርት በሚሰበሰብባቸው አካባቢዎች ከፍተኛ ምርት የሚሰጡ ምርቶች ለምግብ ዋስትና እድል ይሰጣል ይህም በገበሬዎች ዘንድ ተወዳጅ ያደርገዋል።

ቁጥር	ወረዳዎች	መቀመጫ
1	አባላ አባያ	ፋራቾ
2	ባይራ ኮይሻ	በቅሎ ሰኞ
3	ቦሎሶ ቦምቤ	ቦምቤ
4	ቦሎሶ ሶሬ	አረካ *
5	ዳሞት ጋሌ	ቦዲቲ *
6	ዳሞት ፑላሳ	ሻንቶ
7	ዳሞት ሶሬ	ጉኑኖ *
8	ዳሞት ወይዴ	በዴሳ
9	ዲጉና ፋንጎ	ቢጠና
10	ሆቢቻ	ባዳ
11	ሁምቦ	ጠበላ *
12	ካዎ ኮይሻ	ላሾ
13	ኪንዶ ዲዳዬ	ሀላሌ
14	ኪንዶ ኮይሻ	በሌ ሀዋሳ *
15	ኦፋ	ገሱባ *
16	ሶዶ ዙሪያ	ሶዶ *

* ለሁሉም አስተዳደራዊ ዓላማ እንደ ወረዳ የተቆጠሩ የከተማ አስተዳደሮች።

ሙሉ ስም	የስራ መደቡ መጠሪያ	የሥራ ዓመት	ምስል	አማራጭ
ሳሙኤል ፎላ	የወላይታ ዞን ዋና አስተዳዳሪ	2023-09-08 እስከ 2024-04-30		ይመልከቱ
ማሞ ጎዴቦ	የወላይታ ዞን አስተዳደር	2000-07-02 እስከ 2000-07-02		ይመልከቱ
ፋሬው አልታዬ	የወላይታ ዞን አስተዳደር	2001-01-01 እስከ 2004-07-02		ይመልከቱ
አማኑኤል ኦቶሮ	የወላይታ ዞን አስተዳደር	2004-07-02 እስከ 2008-07-02		ይመልከቱ
ሃይለብርሃን ዜና	የወላይታ ዞን አስተዳደር	2008-07-02 እስከ 2010-07-02		ይመልከቱ
ተስፋዬ ይገዙ	የወላይታ ዞን አስተዳደር	2011-07-02 እስከ 2013-07-02		ይመልከቱ
እዮብ ዋቴ	የወላይታ ዞን አስተዳደር	2013-01-01 እስከ 2016-07-02		ይመልከቱ
አስራት ተራ	የወላይታ ዞን አስተዳደር	2016-07-02 እስከ 2018-07-02		ይመልከቱ
ጌታሁን ጋረደው	የወላይታ ዞን አስተዳደር	2018-07-08 እስከ 2018-11-13		ይመልከቱ
ዳጋቶ ኩምቤ	የወላይታ ዞን አስተዳደር	2018-11-13 እስከ 2020-08-28		ይመልከቱ
እንድርያስ ጌታ	የወላይታ ዞን አስተዳደር	2020-08-02 እስከ 2021-10-19		ይመልከቱ
አክሊሉ ለማ	የወላይታ ዞን አስተዳደር	2021-10-19 እስከ 2023-09-08		ይመልከቱ